Siasa "zilivyopora" uchaguzi wa TLS ni kiashiria cha jinsi taaluma ya uanasheria inavyofeli katika utumishi kwa Watanzania hususan "wasio na vyama."
Moja ya taaluma ambazo Jasusi alikuwa anaziheshimu sana kwa Tanzania ni uanasheria. Na heshima hiyo ilianzia chuo kikuu cha Dar es Salaam ambako Jasusi alisomea shahada yake ya kwanza.
Pale UDSM, wanafunzi wa sheria walikuwa na “mwonekano” tofauti na sie wanafunzi wengine. Kimsingi hata jengo la kitivo chao lilikuwa na mwonekano tofauti.
Wakati chuoni pale kulikuwa na wanafunzi wanaosoma kozi ngumu zaidi, kama vile uhandisi, wenzetu waliokuwa wakisomea sheria walipata heshima kubwa kutokana na ukweli kwamba taaluma hiyo ilihitaji uwezo mkubwa wa akili pia, hususan katika kuhifadhi kichwani kesi mbalimbali.
Yayumkinika kusema heshima tuliyowapa wanafunzi wa sheria pale Mlimani imeendelea kudumu hadi “uraiani” - na haishangazi kusikia wanasheria wakiitwa “wasomi.” Japo kumekuwa na majaribio kwa taaluma nyingine kutumia neno msomi, kama vile “mhandisi msomi” au “daktari msomi,” ukweli unabaki kwamba “mwanasheria msomi” ndio inayofahamika, iliyozoeleka na kutawala zaidi.
Na hata huku nchi za Magharibi, taaluma ya sheria sio tu inaheshimika sana bali pia imezalisha viongozi wengi.
Wanasheria na haki za Watanzania
Moja ya hisia zinazomjia mtu mapema unapoongelea taaluma ya sheria ni suala la HAKI. Jamii inawategemea wanasheria kwenye haki katika namna ileile wanavyowategemea matabibu kwenye afya zao.
Lakini kwa muda mrefu, mazingira ya siasa za Tanzania yaliwafanya wanasheria washindwe kutumia taaluma zao kikamilifu kwa sababu kupigania au kutetea haki “kuliharamishwa” na mfumo wa siasa uliotawala kwa muda mrefu.
Tangu Tanzania (kwa maana ya Tanganyika ya mwaka 1961 na “Tanzania proper” ya muungano na Zanzibar 1964) ipate uhuru kutoka kwa mkoloni, nchi hiyo sio tu ilikuwa chini ya mfumo wa siasa wa chama kimoja bali pia ilikuwa katika mfumo wa kiutawala ambao ulishuhudia siasa ikitawala katika kila eneo la maisha ya Mtanzania. Na kibaya zaidi, utawala huo ulikuwa ni wa lazima na si hiari.
Wanasheria na mageuzi ya kisiasa mwanzoni mwa miaka ya 1990s
Sheria ya kuruhusu mfumo wa vyama vingi ilipitishwa mwaka 1992 na kuanza kutumika mwaka huo. Miongoni mwa wanaharakati wa mwanzo kabisa katika vuguvugu la siasa za vyama vingi walikuwa wanasheria.
Hata chama kinachoweza kutajwa bila shaka kuwa ndio “kikuu zaidi” kwenye upinzani, yaani NCCR-Mageuzi “orijino” ya akina wakili msomi Mabere Marando, Masumbuko Lamwai, marehemu Dokta Mvungi, na wengineo.
Hata hivyo, japo hili linahitaji makala nzima ya pepe yake, na pengine kitabu kizima, mfumo wa vyama vingi sio tu ulisimamiwa na dola katika kuanzishwa kwake bali pia “sanaa za kiza” ( dark arts aka ushushushu aka ujasusi) zilitumika ipasavyo kuhakikisha kuwa mfumo huo wa vyama vingi utaendelea kutumikia mfumo ulioshika hatamu wa siasa za chama kimoja.
Miaka 30 baadaye, mfumo wa vyama vingi umeendelea kubaki kama jina zaidi ilhali kiuhalisia Tanzania bado ipo ipo sana tu kwenye mfumo wa siasa za chama kimoja.
Na hii ni moja ya changamoto ambao “wanaodai katiba mpya” hawajihangaishi kuishughulikia. Naam tunaweza kupata katiba mpya katika namna ileile tulivyopata mfumo wa vyama vingi 1992, lakini tukaendelea kuwa kama bado tuna katiba ya zamani. Kwa sababu kimsingi, mfumo uliiota mizizi hauondolewi kwa kubadilisha sheria tu - japo hilo ni muhimu - bali pia utamaduni (culture) na saikolojia.
Jasusi kutokana na utumishi wake serikalini aliweza kutembelea takriban kila kona ya Tanzania. Na japo ni kitambo sasa, hali ya wakati huo - ambapo sio tu maeneo mengi hasa ya vijijini yalikuwa “bado chini ya mfumo wa chama kimoja” bali pia kulikuwa na uoga wa kujihusisha na “vyama vipya” yaani vyama vya upinzani - kwa kiasi kikubwa bado inaendelea hadi leo. Miaka 30 baadaye.
Jasusi anaomba kuweka rekodi sawa. Yeye si mpinzani wa umuhimu wa katiba mpya bali anachotaka ni kuona mjadala huo ukihusisha Watanzania mbalimbali badala ya sasa ambapo umehodhiwa na genge dogo lenye maslahi ya kisiasa (vyama vya upinzani) na binafsi (wanaharakati wa mtandaoni). Naam, mjadala wa katiba mpya haujafanikiwa kuvuka himaya za makundi hayo mawili na kuingia mikononi mwa Watanzania wa kada mbalimbali.
Lakini pia, jasusi anataka kuona mjadala huo wa katiba mpya ukijikita zaidi kwenye uhalisia kuliko hisia au nadharia. Hivi katika mazingira ya kawaida tu, mtu asiyeheshimu ndoa yake - anayemsaliti mume au mkewe - atashindwa kuisaliti nchi yake kwa maana ya kukiuka katiba? Pointi hapa ni kwamba utii wa sheria si suala la amri tu bali uadilifu. Sheria hutumia mabavu ilhali uadilifu huongozwa na nafsi. Kwahiyo tunaweza kuwa na sheria nzuri kabisa lakini as long as uadilifu wetu ni wa kibabaishaji, basi hata tukipata katiba mpya kila masaa 24 itakuwa kazi bure.
Kabla ya kuendelea na mada husika, hebu tupia jicho wasifu wa baadhi ya hao wanaotokwa mapovu kuhusu katiba mpya. Mmoja wa watu walio mstari wa mbele kabisa katika harakati hizo ni mmoja wa Watanzania ambaye yawezekana akawa anashika moja ya nafasi za juu kabisa kwa kuendeshwa na CHUKI. Yeye ndo mjuaji wa kila kitu. Yeye ndiye sahihi kwenye kila kitu. Yeye ndiye mwenye maono zaidi ya kila mtu. Na ndio maana katika kuhakikisha udikteta wake unadumu, amekuwa mahiri kuzalisha wahuni wanaotukana mtandaoni kwa “kosa” la kutoafiki mtazamo wake. Ndie “aliyemzalisha” Mlawa, na kwa sasa ndiye aliye nyuma ya yule kijana mwenye matusi kule Chadema.
Kwahiyo, ukiweka ukada pembeni, hutoshindwa kubaini kuwa kelele za kudai katiba mpya japo zina mantiki lakini kuna uwezekano mkubwa zikaishia kuzalisha kilekile tulichopata mwaka 1992 - mfumo wa vyama vingi ambao kimsingi umeendelea kudumisha mfumo wa chama kimoja.
Ndoa kati ya TLS na vyama vya siasa
Japo si kosa la jinai kwa wanasheria kujihusisha na vyama vya siasa, kuna tatizo kubwa tu kwa taaluma ya sheria kufunga ndoa na vyama vya siasa. Ni tatizo lile lile ambalo Idara ya Usalama wa Taifa imekuwa ikilalamikiwa - kuchanganya siasa na taaluma yake nyeti ya intelijensia.
Najua kuna watakaosema TLS ni taasisi ya kitaaluma na kitaalamu ilhali Idara ya Usalama wa taifa ni taasisi ya serikali/ chombo cha dola, na kimsingi ni taasisi mbili tofauti. Lakini tofauti hizo ni za kimuundo, ilhali hoja ya jasusi ni nafasi ya siasa kwenye taaluma/utaalamu mbalimbali.
Na waliosababisha TLS kugeuka “taasisi ya kisiasa” ni Chadema ambao “walipora uchaguzi mkuu wa TLS mwaka jana” na kumpromoti mmoja wa wagombea, kwa sababu inazodaiwa kuwa sio za kisiasa as such bali mahusiano binafsi.
Sijui kama ni nguvu ya kampeni hizo za Chadema au “udhaifu tu wa TLS”, mgombea husika alishinda kwa kishindo. Na Chadema wakajigamba kuwa jambo lolote ambalo Tundu Lissu (makamu mwenyekiti wa taifa wa chama hicho) akiliunga mkono basi lazima litatimia).
Jasusi alikuwa mmoja wa watu wachache ambao sio tu waliwakemea wana-Chadema kupora uchaguzi huo bali pia alihoji kuhusu usafi wa mgombea aliyekuwa akipigiwa debe. Lakini kama kawaida yao, wafuasi wa chama hicho walijibu kwa matusi.
Mwaka mmoja baadaye, uchaguzi mwingine wa TLS umejikuta katika hali ileile ya mwaka jana japo mwaka huu siasa imetawala zaidi ya ilivyokuwa mwaka jana.
Wakati katika uchaguzi uliopita, Chadema walijitokeza kumsapoti mmoja wa wagombea, mwaka huu Chadema wanahangaika kumzuwia mgombea huyo asirudi madarakani, ilhali CCM nayo imejiingiza kwa nguvu zote na kumpigia debe waziwazi mgombea huyo. Kama hadi muda huu hujui mgombea huyo ni nani, ni Profes Edward Hosseah.
Kwahiyo, hadi sasa vita ya urais wa TLS sio kati ya Profesa Hosseah na wagombea wengine bali kati ya wafuasi wa Chadema na CCM.
Kosa pekee la Profesa Hosseah ni ukaribu wake na kikosi kazi cha Mama Samia kinachoshughulikia pamoja na mambo mengine suala la Katiba mpya. Chadema wanamuona Profesa Hosseah kuwa ni msaliti, kwamba alipaswa kuwa nao wanaopinga kikosi kazi hicho. Yaleyale ya udikteta wa kwamba usipoafikiana nami basi wewe ni adui yangu.
Kama suala la katiba mpya linapelekea siasa za chuki, kwanini basi wapinzani wa suala hilo wasitumie udhaifu huo na kuonya kwamba kinachotafutwa sio katiba mpya bali fursa ya kufanya udikteta?
Majuzi, dada mmoja mahiri mtandaoni Carol Ndosi alikamatwa na polisi kwa “kosa” la kupiga picha uonevu wa polisi. Taarifa za kukamatwa kwake ziliposambaa, wana Chadema kadhaa walirukaruka kwa furaha wakidai kuwa dada huyo amekuwa “nyutro” kwenye suala la katiba mpya, na kwamba kukamatwa huko ni stahili yake, aelewe umuhimu wa katiba mpya. Wakamdhihaki, wakamtukana vya kutosha.
Hata hivyo, jana alipotwiti kuwa kuna haja ya katiba mpya, akageuka shujaa. Walewale waliokuwa mstari wa mbele kumtukana, wakadai kujiunga kwake kwenye ajenda hiyo ni hatua muhimu sana. Yaleyale ya “afikiana nasi au pinagana nasi utukanwe.” Sintoshangaa kuona watu wengine zaidi wakiungana na kundi hilo la wanaotaka katiba mpya, sio kwa vile wanaamini kwa dhati katika hoja za kundi hilo bali wanaogopa matusi. Yaleyale ya “kujenga urafiki na Mlawa ili asikutukane.”
Mustakabali wa TLS ukoje?
Wanasheria walikuwa mstari wa mbele kumng’oa dikteta al-Bashir wa Sudan. Na japo Sudan haijafanikiwa kuvuna matunda ya mapinduzi hayo, ukweli unabaki kuwa mchango wa wanasheria wa Sudan kumng’oa dikteta huyo utaendelea kuenziwa milele.
Je wanasheria wetu wanaweza kuwa kama wenzao wa Sudan sio kwenye kufanya mapinduzi bali kuwa mstari wa mbele katika kutetea haki za Watanzania?
Jibu ni kwamba itakuwa sio sahihi kuwarundika wanasheria wote kwente “tenga” moja la TLS ilhali kuna wanasheria wachache wazalendo ambao wanaamini katika utumishi wao kwa Watanzania badala ya kutumika kwa maslahi ya vyama vya siasa.
Mustakabali wa TLS upo mikononi mwa wanasheria wenyewe. Aidha waendelee kuruhusu chama chao kiendeshwe na Chadema au CCM au wao wenye chama. Ni wazi Profesa Hosseah akishinda atakuwa na deni la fadhila kwa CCM waliomuunga mkono, kama ambavyo wapinzani wake watakuwa na deni la fadhila kwa Chadema inayowaunga mkono. Kwa maana hiyo, matokeo ya uchaguzi huo ni kile wanaita kwa Kiingereza “zero sum” kwa maana ya kwamba upande mmoja ukishida, upande mwingine unaambulia patupu kabisa. Akishinda Profesa Hosseah, Chadema wanaambulia patupu. Wakishinda wapinzani wa Profesa huyo, CCM wanaambulia patupu.
Lakini advantage kwa Profes Hosseah ipo kwenye “kura iliyogawanyika.” Badala ya kusimama nyuma ya mgombea mmoja, Chadema wamesimama nyuma ya kila mpinzani wa Profesa Hosseah, ilhali bosi huyo wa zamani wa TAKUKURU akifaidika na sapoti ya CCM “bila mpinzani.”
Mwisho, si kuutendea haki ujasusi kubashiri matokeo ya uchaguzi huo wa TLS lakini kwa kifupi upo katika kile Waingereza wanaita “is for Prof Hosseah to lose” yaani kwa Kiswahili ni kwamba Profesa Hosseah akishindwa basi ni kwa uzembe wake na wala sio umahiri wa wapinzani wake.
Siku njema